Een serieus maatschappelijk probleem
Eenzaamheid bij ouderen is een nog steeds onderschat probleem. In dit artikel geven we een zo compleet mogelijk beeld: van de cijfers tot de gevolgen. Van de oorzaken tot de oplossingen.
Allereerst: wat ís eenzaamheid eigenlijk? Wanneer kun je spreken van ‘eenzame ouderen’? De volgende definitie omschrijft het treffend:
Eenzame ouderen voelen zich niet (meer) verbonden met de wereld en andere mensen. Ze voelen daardoor leegte, verdriet en soms angst.
Eenzaamheid is persoonlijk: iemand is eenzaam als hij of zij zich eenzaam voelt.
Cijfers & Onderzoek
Hoeveel eenzame ouderen zijn er in Nederland? Onder andere het Centraal Bureau voor de Statistiek en TNS/NIPO deden de afgelopen jaren uitgebreid onderzoek.
Uit de statistieken van TNS/NIPO blijkt dat 38% van de Nederlandse ouderen zich eenzaam voelt. In totaal zo’n 1,9 miljoen 55-plussers. En er is ieder jaar een toename in dit aantal.
Vooral bij ouderen die zelfstandig thuis blijven wonen is het risico groot. Rond de feestdagen, zoals met kerst, wordt het gevoel vaak extra aangewakkerd.
Dan is er nog een extra kwetsbare groep waarbij het percentage veel hoger ligt: bij allochtone ouderen is het eenzaamheidscijfer 60%.
Eenzaamheid onder ouderen is dus absoluut geen mythe, maar bittere realiteit…
Gevolgen van eenzaamheid onder ouderen
Wat doet die eenzaamheid met ouderen? De gevolgen kunnen ernstig zijn:
- Hogere bloeddruk
- Meer stress
- Grotere kans op depressie
- 14% meer kans op eerder sterven
- 60% meer kans op dementie
(Bron: Onderzoek Professor Cacioppo, Universiteit van Chicago / The Journal of Psychology, 2012)
Dat maakt eenzaamheid een groot gezondheidsrisico. Minimaal vergelijkbaar met overgewicht, roken en drinken.
Daarnaast gaan eenzame ouderen bij lichte lichamelijke klachten eerder naar de dokter voor advies en/of behandeling.
Zo verhoogt eenzaamheid de kosten van de zorg. Genoeg redenen dus om er alles aan te doen het probleem op te lossen. Daarvoor is het belangrijk eerst naar de oorzaken te kijken.
Oorzaken van eenzaamheid bij ouderen
Waarom raken zo veel ouderen eenzaam? Daar zijn allerlei redenen voor:
- Ontbreken van sociale vaardigheden om contact te maken en houden met anderen
- Gezondheidsproblemen zoals slechthorendheid, invaliditeit, slechtziendheid en incontinentie
- Ziekte of overlijden van partner, vrienden of familie
- Contact verliezen door verhuizing of echtscheiding
- Dementie en afname van denkvermogen, waardoor men de oudere liever mijdt
Daarnaast spelen allerlei maatschappelijke oorzaken. Bijvoorbeeld:
- Veel mensen hebben een negatief beeld van ouderen
- Door de welvaart verhuizen familieleden vaker verder weg
- Familiebanden zijn minder sterk dan vroeger
- Mensen hebben minder vrije tijd. Dat gaat vaak ten koste van sociale contacten
- Menselijk contact verdwijnt in veel sectoren: de zorg, in winkels, banken en openbaar vervoer
(Bron: effectieveouderenzorg.nl)
Symptomen van eenzaamheid
Hoe kun je (vroegtijdig) eenzaamheid signaleren? Let op de volgende kenmerken:
- Iemand krijgt nooit bezoek, gaat zelf nooit op bezoek en wordt nooit gebeld
- Iemand verwaarloost zichzelf (slechte persoonlijke verzorging)
- Iemand verwaarloost zijn/haar huis (het is een enorme troep)
- Iemand geeft aan eenzaam te zijn (neem dit serieus!)
- Iemand claimt je, laat je niet makkelijk weggaan (door je aan de praat te houden, bijvoorbeeld)
Let ook op de gezondheidsklachten die hierboven beschreven zijn bij de gevolgen van eenzaamheid. Daarbij hoort ook (toegenomen) medicijngebruik, lusteloosheid en slapeloosheid.
Soms uit eenzaamheid zich subtieler: iemand is gespannen, heeft een lichte frons en naar beneden getrokken mondhoeken (soms met een lichte trilling). (Bron: nursing.nl)
Hoe kun je zélf eenzaamheid voorkomen of oplossen?
Voor preventie en oplossingen kijken we vaak naar de politiek en overheid. Uiteraard hebben die een rol in het verhaal. Maar zelf kunnen we ook veel doen om eenzaamheid bij ouderen te bestrijden.
En bestrijding werkt: uit onderzoek blijkt dat het leidt tot minder vallen, minder medicijngebruik, minder behandeling door dokter en ziekenhuis en dus ook lagere zorgkosten. En natuurlijk: minder eenzame ouderen.
Hieronder een 3-tal tips, dingen die je eenvoudig zelf kunt doen om eenzaamheid te voorkomen of oplossen:
Het begint met een beetje aandacht
Of je nu familielid, buren, vriend of vriendin bent: begin eenvoudig. Nodig iemand uit om koffie te gaan drinken. Een klein beetje aandacht – het gevoel dat iemand niet vergeten is – kan al veel verschil maken.
Ga in gesprek
Niet veel ouderen praten makkelijk over hun gevoelens. Ze willen niemand tot last zijn. Op medelijden zitten ze niet te wachten. En ze willen niet dat mensen ‘verplicht’ langsgaan.
Meestal onterechte gevoelens en angsten. Daarom is erover praten zo belangrijk.
Neem mensen op sleeptouw
Neem – als familielid of vrijwilliger – ouderen op sleeptouw. Bij verlies van een partner, bijvoorbeeld. Breng hen in contact met anderen. Onderneem samen activiteiten. Of help hen een nieuwe activiteit te ondernemen. Denk aan een lees- of kookclub. Of een wandelvereniging.
Zo kun je ouderen ‘voorbereiden’ op eenzaamheid.
Ga met ouderen koken en/of eten
Koken is een prachtige manier om aandacht aan iemand te besteden. Of je het nu samen doet of vóór iemand kookt, het gezelschap is er niet minder om. Vooral als je daarna ook samen eet, doet dat heel veel om iemands eenzaamheid te voorkomen of verzachten.
Help structureel
Wat je ook doet om eenzaamheid te voorkomen, houd het niet bij één keer. Als je daarna nooit meer iets doet, kan iemand zich juist eenzamer voelen.
Als je structureel langskomt of iemand meeneemt, geef je iemand iets om naartoe te leven.
(Bron: beteroud.nl)
Slechts enkele eenvoudige tips, maar wel een aanpak die werkt om eenzaamheid te bestrijden.
Wat kan Zuster Jansen betekenen?
Met het inschakelen van 24-uurs zorg of dagzorg kan eenzaamheid worden tegengegaan. Juist omdat er bijvoorbeeld bij 24-uurs zorg altijd een zorgverlener in huis is om dag- en nachtzorg te verlenen. Ook kunnen er daardoor sociale activiteiten worden ondernomen. Voor meer vragen neem gerust contact op met Zuster Jansen.
