Artificial intelligence (AI) in de zorg

AI in de zorg is – net als in de hele maatschappij – in opmars. AI staat voor ‘Artificial intelligence’, de Engelse benaming voor kunstmatige intelligentie. Wat is AI in de zorg precies? Hoe en waar wordt het al gebruikt? Is het niet gevaarlijk om in de zorg – waar menselijk contact juist zo belangrijk is – steeds meer op computers te vertrouwen? We zochten het voor u uit.

Inhoudsopgave:

Wat is AI in de zorg? | Definitie

Kunstmatige intelligentie (AI) in de zorg zijn computersystemen die zorgpersoneel helpen om sneller, makkelijker, beter en goedkoper zorg te verlenen. Dat doen deze systemen door allerlei gegevens te verwerken en interpreteren. De computers leren van die gegevens, en gebruiken die lessen om specifieke doelen te halen en taken te doen.

Natuurlijk wordt AI niet alleen in de gezondheidszorg toegepast. Overal in de maatschappij is AI nu aanwezig. Het bekendste voorbeeld op dit moment is ChatGPT, een chat-robot aan wie je bijna alles kunt vragen. Maar kunstmatige intelligentie is al veel ouder. U herinnert zich misschien nog de beroemde schaakcomputer ‘Deep Blue’, die schaakgrootmeester Kasparov al in 1997 wist te verslaan.

Voorbeelden

Kunstmatige intelligentie kan in de zorg voor van alles gebruikt worden. We geven enkele voorbeelden:

AI adviseert artsen op basis van heel veel gegevens

Computers kunnen razendsnel grote hoeveelheden informatie verzamelen en interpreteren (‘big data’). Bijvoorbeeld over hoe gezonde hersenen eruitzien, en wat verdacht is op een hersenscan. Zo leert die computer steeds beter om afwijkingen op te merken. Beter én sneller dan de beste arts dat ooit zou kunnen.

Een ander voorbeeld is het al eerder genoemde ChatGPT. Nu al gebruikt 1 op de 10 artsen de chatbot bij diagnoses en het voorschrijven van de juiste medicijnen. Klinkt eng? Wees dan gerust: uit onderzoek blijkt dat ChatGPT nu al betere antwoorden geeft dan artsen zelf. Onder andere Google is zelfs bezig met een ChatGPT-variant die speciaal ontwikkeld is voor de zorg.

Apps die uw gezondheid in de gaten houden

Er zijn verschillende apps en apparaten die uw gezondheid kunnen meten. Met AI kan die data razendsnel verwerkt en vergeleken worden. Om vervolgens een advies te geven aan zorgverleners op afstand, die stand-by staan. Die kunnen vervolgens bepalen of ze bij u langs moeten komen. Deze toepassing van AI kan een grote rol spelen bij hoe lang u zelfstandig thuis kunt blijven wonen.

Zo deden de afgelopen jaren 100-en mensen mee aan een grootschalig onderzoek naar Parkinson met smartwatches: zij droegen de smartwatch, die allerlei gegevens registreerde. Die gegevens worden nu geanalyseerd, uiteraard met assistentie van AI. Zo ontdekken wetenschappers steeds meer over de ziekte. Die kennis kan weer leiden tot betere behandelingen en nieuwe medicijnen. En wie weet in de toekomst zelfs tot voorkoming van Parkinson.

Efficiënter werken in de ouderenzorg dankzij AI

Het ideale werkrooster samenstellen? Automatisch rapporten opstellen na een gesprek? Allerlei administratieve handelingen laten doen door de computer? Al die dingen – en nog veel meer – zijn nu al (deels) mogelijk dankzij AI.

Deze ontwikkelingen gaan razendsnel. En ja, er zijn natuurlijk óók zorgen. Daarover leest u hieronder meer. Maar gezien de vergrijzing en oplopende personeelstekorten, kan kunstmatige intelligentie in de zorg vooral een zegen zijn in de toekomst.

AI in de zorg

Voor- en nadelen van AI in de zorg

Hierboven blijkt al: AI biedt mooie kansen, ook in de zorg. Hieronder zetten we er 5 op een rij. Maar daarbij benoemen we óók een zorg die de kans met zich meebrengt. Want die zijn er zeker, en daar moeten betrouwbare oplossingen voor gevonden worden.

1. AI kan zorgpersoneel veel werk uit handen nemen…

In een tijd met grote personeelstekorten is AI een heel aantrekkelijke oplossing. Ook in de zorg kunnen algoritmes heel veel automatiseren. Denk aan diagnoses stellen, behandelplannen maken en ziekteverloop voorspellen.

…maar AI is niet feilloos:

De kwaliteit van AI-werk hangt in sterke mate af van wat de mens erin stopt. Dus als AI bijvoorbeeld te weinig data heeft, of als de data niet objectief genoeg is, of als er simpelweg een fout in zit, dan is de kans groter dat de uitkomsten ook fout óf van lage kwaliteit zijn.

Dus wat als computers ‘zelfstandig’ de verkeerde beslissing nemen? Of ervoor zorgen dat een arts de verkeerde diagnose stelt, of de verkeerde behandeling of medicijnen laat geven? In de zorg kunnen daardoor natuurlijk al snel mensenlevens in gevaar komen.

Maar let wel: al die dingen gebeuren óók wanneer een arts helemaal zelfstandig – dus zonder computer – te werk gaat. Sterker nog: dan gebeurt het (nu al!) veel váker. Anders gezegd: computers zullen zeker ook weleens vergissingen maken, maar veel minder dan menselijke artsen. En hoe slimmer AI wordt, hoe minder vaak die vergissingen voor zullen komen.

2. AI is in theorie 100% objectief…

Eén van de voordelen van AI is, dat menselijke subjectiviteit geen rol speelt. Want een berekening is onbevooroordeeld. Dit kan enorm helpen om moeilijke maar objectievere en verantwoordere beslissingen te nemen dan mensen zouden kunnen. En om die beslissingen transparanter te maken.

…maar dat is niet goed te controleren:

Juist die transparantie is vaak een groot probleem bij AI. Want het is heel lastig om te bepalen of een algoritme écht de juiste (hoeveelheid) data heeft. En of die data en/of de berekening onbevooroordeeld is. Daar wordt gelukkig wel steeds meer onderzoek naar gedaan.

Een ander probleem is dat veruit de meeste bedrijven hun algoritmes geheimhouden. Hoe kun je dan beoordelen of er (te) veel subjectiviteit in de berekening zit?

En wat te denken van zelflerende algoritmes? Hoe kun je iets onderzoeken wat iedere dag groter en complexer wordt?

Daarom spreken ze in het kader van AI’s vaak over een ‘black box’: je weet niet wat erin zit, laat staan waarom bepaalde uitkomsten eruit komen.

Van ChatGPT is ook bekend dat veel personeel uit lageloonlanden dag en nacht werken om ervoor te zorgen dat de chatbot geen taal uitslaat die op wat voor manier dan ook onverdraagzaam of beledigend is richting bepaalde groepen mensen.

3. AI kan ons tot goede dingen stimuleren…

Hoeveel van ons gebruiken al apps om onze levensstijl aan te passen? Bijvoorbeeld apps om meer te sporten, beter te eten, minder te drinken, etc. Al die apps werken deels met AI.

En die apps worden op basis van ons gebruik steeds verder ontwikkeld. Dus kunnen ze ons in theorie ook steeds beter helpen om beter te leven.

…maar ons ook manipuleren:

Óf computerprogramma’s ons ook echt tot beter gedrag stimuleren, hangt vooral af van de makers. Wat als die níet het beste met ons voor hebben, maar puur op geld uit zijn?

Nu al zijn er talloze games die er alleen maar op gericht zijn ons verslaafd te maken, en geld te laten uitgeven.

Zo dragen programmeurs – zeker ook in de zorg – een hele grote verantwoordelijkheid. Dat geeft ze óók macht in handen, waar ze hopelijk verantwoord mee omspringen.

Dit gegeven telt minimaal dubbel wanneer AI in het spel komt. Want daarmee kunnen ze ons gedrag nóg beter beïnvloeden en voorspellen. In hoeverre zijn wij daar als individuele gebruikers tegen opgewassen?

4. AI is voor de overheid en bedrijven een krachtig hulpmiddel…

De overheid gebruikt uiteraard ook steeds meer AI-gedreven toepassingen. Evenals de kleine én grote spelers op de zorgmarkt. Dat neemt ze veel werk uit handen, en kan ze helpen beslissingen te maken over bijvoorbeeld beleid.

…maar geeft ze ook heel veel macht in handen:

Wat doen die organisaties met al die gegevens die verzameld worden over het gedrag van mensen? Eén van de dingen die ze kunnen doen, is een ‘ideaal profiel’ maken van de mens. Dus: hoe wij ons zouden moeten gedragen (bijvoorbeeld niet roken, niet drinken, iedere dag voldoende bewegen, niet te veel vet eten, etc.).

Maar wat als wij niet aan hun normen voldoen? Heeft dat in de toekomst misschien gevolgen voor ons, bijvoorbeeld op ons recht op zorg? Of hoeveel we voor die zorg betalen? Worden mensen straks buitengesloten als ze zich niet ‘goed genoeg’ gedragen?

Dit zijn hele belangrijke ethische vraagstukken, die nu en in de toekomst van het grootste belang zijn. Zeker in een wereld waarin betaalbare en beschikbare zorg steeds minder vanzelfsprekend lijkt te worden.

5. AI kan het maatschappelijke belang dienen…

Het moge duidelijk zijn: de kansen van AI zijn talrijk, ook in de zorg. Dus zal het steeds breder ingezet worden. Hopelijk hebben we daar straks allemaal veel voordeel van.

…maar dat kan ten koste gaan van onze privacy:

Om AI te voeden is heel veel data nodig, zoals we hierboven zagen. Data die bij óns vandaan gehaald moet worden. Zo kunnen algemene belangen tegenover onze individuele belangen komen te staan.

Wanneer weegt privacy zwaarder dan het algemeen belang? Dat is een lastig dilemma, waar meestal geen zwart/wit antwoord op te geven is.

Het is al met al heel interessant om de ontwikkelingen van AI nauwlettend in de gaten te houden. Zowel binnen als buiten de zorg.

Eérst een visie, dan pas toepassingen

Met alle mogelijkheden die AI biedt, is het al te gemakkelijk om allerlei toepassingen ervan te ontwikkelen. Juist daarvoor waarschuwen experts op het gebied van AI én de zorg. Eerst is juist een krachtige visie nodig:

Wat willen we aan de zorg verbeteren? Welke concrete doelen stellen we de komende jaren? En van daaruit: hoe kan AI ons vervolgens helpen om die doelen te bereiken?

Pas als die vragen voldoende beantwoord zijn, kan AI gericht ingezet worden om het leven van zorgpersoneel, cliënten en hun naasten ingrijpend te verbeteren.

Is kunstmatige intelligentie een gevaar voor de mensheid?

Veel mensen maken zich zorgen over AI. Het beeld dat ‘computers de wereld overnemen’, dringt zich vaak op. Toch is dit geen reëel gevaar; computers hebben (vooralsnog) geen bewustzijn, en zijn alleen maar goed in de taken waar mensen ze voor maken. Behalve heel veel films over losgeslagen superslimme computers, is er eigenlijk geen reden om te denken dat dit doembeeld ooit werkelijkheid wordt.

Andere nadelen zijn natuurlijk wel heel goed denkbaar. Bijvoorbeeld dat privégegevens lekken. Daarom wordt AI ook niet zomaar ingezet in de gezondheidszorg; dat gaat heel zorgvuldig, stap voor stap.

De voordelen van AI zullen uiteindelijk veel zwaarder wegen. Al is het maar omdat het personeelstekort in veel sectoren van de zorg niet zomaar opgelost is. Het is dan juist een zegen als computers een hoop taken kunnen overnemen.

AI bij Zuster Jansen

Ook bij Zuster Jansen kijken we naar de voordelen van AI. En hoe onze cliënten daarvan kunnen profiteren. Natuurlijk doen we dat heel zorgvuldig. Wilt u meer weten hierover? Bel vrijblijvend met onze adviseur (020 63 66 837). Hij kan u er meer over vertellen.

Auteur: Karel de Vries, redactie Zuster Jansen